 |
4 بانک مقالات فارسی 3 |
 |
آموزه‌های اقتصادی پیامبر اعظم (چهارشنبه 88/1/26 :: ساعت 4:26 عصر )
سخن نخست
اقتصاد اسلامی که دانشی نوپا است، ریشه‌ای عمیق در دوران مبارک حضرت پیامبر اکرم دارد و بنیان‌های فکری آن، در زمان حضرت پی‌ریزی شده؛ به همین جهت، مطالعه اقتصاد آن زمان به‌رغم تفاوت‌های فراوانی که با زمان حاضر دارد، در تبیین چارچوب کلّی اقتصاد اسلامی مؤثر است. بدیهی است که در این مطالعه لازم است اقدام‌هایی که حضرت در جایگاه رئیس نظام برای زمان خاص خود انجام داده، از قوانینی که به‌صورت تشریع کلّی برای همه زمان‌ها وضع کرده است، تفکیک شود.
همان‌گونه که شناخت قوانین ثابت برای طراحی چارچوب‌های نظام لازم است آشنایی با اقدام‌های مقطعی پیامبر نیز برای کشف اصول سیاستگذاری و برخورد با پدیده‌های متغیر مفید است؛ برای نمونه یکی از مباحث مهمی که به‌رغم تفاوت شرایط آن با اقتصاد فعلی، دانستن موضع پیامبر اکرم در جایگاه پیامبر و رئیس نظام درباره آن دارای اهمیت است، مسأله سطح قیمت‌ها در عصر تشریع و برخورد پیامبر با آن مسأله است.
درباره تغییر قیمت‌ها در عصر تشریع، دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد. برخی معتقدند که اصولاً مسأله تورم پدیده‌ای نوظهور بوده و سطح عمومی قیمت‌ها در دوران پیامبر تغییر محسوسی نکرده است و فقط برخی از قیمت‌های نسبی تغییر کرده‌اند. در مقابل گروه دیگری اعتقاد دارند که قیمت‌ها در این دوره دارای نوسان بوده است.
افزون بر نتایج علمی مستقیم این تحقیق چون آشنایی با اقتصاد صدر اسلام و رفتار پیامبر در قبال پدیده‌های اقتصادی، یکی از آثار مهم آن، مسأله جبران کاهش ارزش پول است. در صورتی که ثابت شود تغییر سطح قیمت‌ها (افزایش) در عصر تشریع وجود داشته و در چنین شرایطی گرفتن زیادی در قرض به‌طور مطلق ممنوع شده باشد، معلوم می‌شود که الزام‌کردن قرض‌گیرنده به جبران کاهش ارزش پول وام‌دهنده مشروع نیست؛ اما هرگاه چنین چیزی اثبات نشود، مسأله تورم و به تبع آن جبران کاهش ارزش پول مسأله‌ای مستحدثه بوده که حکم آن را باید براساس مبانی و اصول استخراج کرد. حال در حدّ اختصار به ادلّه دو طرف می‌پردازیم.
ادله عدم تغییر قیمت‌ها
کسانی که معتقد به ثبات سطح عمومی قیمت‌ها در عصر پیامبر هستند به ادلّه زیر استناد می‌کنند.
1. با کشش‌بودن عرضه پول و هماهنگی با تقاضای آن
از آن‌جا که در زمان پیامبر اکرم پول از کشورهای روم و ایران و در برابر صادرات به کشور وارد می‌شد، و محدودیتی نیز برای صادرات و واردات وجود نداشت و از طرفی نیز امکان ذوب آن و استفادة غیرپولی چون جواهرات نیز از سکه‌ها وجود داشت، در مقایسه با درآمد ملّی عرضه پول متناسب بود و دلیلی برای افزایش قیمت وجود نداشت.
2. افزایش تولید در قبال افزایش تقاضا
به‌طور معمول سیاست مالی انبساطی باعث افزایش تقاضای کلّ در اقتصاد می‌شود و آن نیز افزایش قیمت‌ها را به‌دنبال دارد؛ مگر این‌که این سیاست، همراه افزایش تقاضای کلّ، زمینه اشتغال و تولید را نیز فراهم کند که در آن‌صورت ارزش پول ثابت می‌ماند. مطالعات تاریخی نشان میدهد که سیاست مالی انبساطی غیرقابل جبرانی در عصر پیامبر رخ نداده است.
3. برخورداربودن پول‌های فلزی از پشتوانه (ارزش ذاتی)
یکی از علل تورم، ماهیت اعتباری پول و ارتباط آن با پشتوانه است. در صورت کاهش پشتوانه، ارزش پول کم شده و قیمت‌ها افزایش می‌یابد. از آن‌جا که پول رایج در صدر اسلام (درهم و دینار) دارای ارزش ذاتی بودند، این پدیده رخ نمی‌داد؛ زیرا ارزش آن‌ها همواره با خودشان همراه بود.
ادلّه تغییر قیمت‌ها
گروه دوم، بر تغییر قیمت‌ها، به نقل‌های روایی، وجود احتکار، قحطی و خشکسالی در آن زمان استناد کرده‌اند.
1. نقل‌های روایی بر افزایش قیمت‌ها
1. انس بن مالک نقل می‌کند: قیمت‌ها در زمان رسول‌الله افزایش یافت. مردم گفتند: ای رسول خدا! قیمت کالاها بالا است آن را برای ما قیمت‌گذاری کن حضرت فرمود:
ان الله هو المسعر القابض الرازق و انی لارجو ان القی الله و لیس احد منکم یطالبنی بمظلمة فی دم و لامال (سنن ابی‌داوود: ج 2، ص 135).
خداوند قیمت‌گذار، کاهش و افزایش‌دهنده است و من دوست دارم در حالی خداوند را ملاقات کنم که کسی از شما در خون یا مال از من طلبی نداشته باشد.
2. در حدیث دیگری آمده است که به پیامبر خدا گفته شد:
لو اسعرت لنا سعراً فان الاسعار تزید و تنقص، فقال : ماکنت لالقی الله عزوجل ببدعه لم یحدث لی فیها شیئاً فدعوا عباد الله یأکل بعضهم من بعض (حرّ عاملی، وسائل الشیعه: ج 17، باب 30 تجارت، ح 2).
قیمت‌ها افزایش و کاهش می‌یابد، ای کاش برای کالاها قیمت تعیین می‌کردی. رسول‌خدا فرمود: حاضر نیستم خدا را با بدعتی ملاقات کنم که کسی در آن از من پیشی نگرفته است. بندگان خدا را آزاد بگذارید تا بعضی از بعض دیگر استفاده کنند.
2. پدیده احتکار
یکی از زمینه‌های ایجاد تورم، احتکار کالاهای مورد نیاز مردم است. شواهد تاریخی و روایی حاکی از این است که در صدر اسلام احتکار وجود داشته؛ به همین جهت، روایاتی در مذمت این کار از جانب حضرت صادر شده. همچنین حضرت محتکران را واداشت تا کالای خود را به بازار عرضه کنند؛ ولی از تعیین قیمت برای آنان خودداری می‌کرد (همان: ح 1).
3. قحطی و خشکسالی
یکی دیگر از زمینه‌های بروز تورم، بروز قحطی است که سبب کم‌شدن عرضه کالاها و افزایش قیمت‌ها می‌شود. نقل‌های متعددی وجود دارد که در زمان حضرت، مسلمانان به قحطی دچار شده بودند و از گرانی به پیامبر شکایت می‌کردند. در روایتی آمده است: مردم با قحطی مواجه شده و به پیامبر اکرم عرض کردند: برای کالاها قیمت تعیین کنید. حضرت فرمود:
لایسألنی‌الله عن سنة احدثتها فیکم لم‌یأمرنی بها و لکن سلوا الله عزوجل من فضله (طبری، تاریخ: ج 11، ص 590).
خداوند از من نخواست چنین سنتی را بین شما ایجاد کنم؛ ولی از فضل خدا بخواهید تا مشکل شما را حلّ کند.
در موارد دیگری نیز آمده است که رسول‌خدا پس از شکایت مردم، از خداوند برای آنان طلب باران کرد (مجلسی، بحارالانوار: ج 35، ص 167).
4. افزایش حجم پول
با گسترش نفوذ اسلام در جزیرةالعرب و محوریت مدینه به‌ویژه بعد از فتوحات مسلمانان، پول‌های فراوانی به شهر مدینه وارد می‌شد و متناسب با آن اجناس رشد نمی‌کرد؛ در نتیجه رشد حجم پول از رشد کالاها پیشی می‌گرفت و این باعث فزونی قیمت‌ها می‌شد.
آنچه از این شواهد استفاده می‌شود این است:
1. در عصر تشریع، افزایش سطح قیمت‌ها وجود داشته؛ گرچه به‌نظر می‌رسد درباره مواد غذایی حادتر بوده است؛
2. افزایش قیمت‌ها منشأ طبیعی مانند افزایش جمعیت، خشکسالی و ... داشته و ناشی از سیاست‌های مالی اعمال‌شده از جانب حضرت نبوده است؛
3. موضع حضرت، درباره مواردی که تورم به‌صورت طبیعی ایجاد شده مقابله با آن و از جمله قیمت‌گذاری نبوده است و در مواردی که به‌علل مصنوعی چون احتکار تورم ایجاد می‌شد حضرت می‌کوشید تا بازار را به وضعیت طبیعی خود درآورد؛ به همین جهت احتکارگر را مجبور به عرضه کالای خود می‌کرد تا از طریق نیروهای بازار قیمت تعادلی تعیین شود؛
4. با توجه به‌وجود پدیده تورم در آن زمان، مسأله جبران کاهش ارزش پول را نمی‌توان پدیده نوظهور و مستحدثه تلقی کرد.
افزون بر بحث قیمت‌ها که آثار و نتایج علمی بسیاری دارد، محورهای فراوانی از اقتصاد عصر رسول‌الله شایسته تحقیق است تا افزون بر ثابتات اقتصاد اسلامی، اصول حاکم بر سیاست‌های اقتصادی را نیز به‌دست آوریم و محورهایی چون:
1. تبیین اهداف نظام اقتصادی؛
2. تعیین مبانی و چارچوب‌های نظام اقتصادی؛
3. تشریع قوانین و حقوق اقتصادی؛
4. سیاستگذاری‌های اقتصادی و اصول حاکم بر آن‌ها.
شایسته است در سالی که به نام پیامبر اعظم اختصاص یافته استادان و محققان اقتصاد اسلامی، با نگارش مقالاتی به این مباحث بپردازند. فصلنامه تخصّصی اقتصاد اسلامی نیز آمادگی خود را برای نشر این مقالات اعلام می‌دارد.
مدیریت مبتنی بر حسن نیت (چهارشنبه 88/1/26 :: ساعت 4:26 عصر )
گفت‌وگو با دکتر فیروز پوناوالا
«مدیریت مبتنی بر حسن نیت» عنوان رسالة دکترای جناب دکتر پوناوالا است. ایشان که در سال 1983 از کارآفرینان ورشکستة هند به حساب می‌آمد با بهرهگیری از تحقیق خود، حرکت را از نو آغاز کرد و با تغییر مدیریت در فعالیت اقتصادی به موفقیت بزرگی دست یافت به‌طوری که امروزه کارخانة عظیم فولاد پوناوالا را هدایت می‌کند. آنچه در ذیل می‌آید بخشی از گفت‌وگوی جناب دکتر توانایان فرد با دکتر پوناوالا در هندوستان است.
لطفاً ایدة اصلی خودتان را از «مدیریت بدون بهرة صنایع» توضیح دهید.
O من می‌خواهم بدون اشاره به حرام بودن ربا که بین هندوها و حتی بعضی از مسلمانان ایجاد حساسیت می‌کند به صورت غیرمستقیم بگویم که اگر امروزه صنایع کوچک هند مریض‌اند، باید مدیریت آن‌ها مسیری مخالف آنچه که تا به حال طی کرده است طی کند. تا به حال مدیر بنگاه اقتصادی با گرفتن وام از بانک و عدم توانایی پرداخت اقساط آن به‌دست خود، مؤ‌سسه‌اش را نابود کرده است و حالا باید تصمیم بگیرد که چگونه می‌توان بدون کمک از بانک سرمایه به‌دست آورد. آیا برای اقامه نماز و گرفتن روزه به بانک مراجعه می‌کنیم و از آن‌ها مشورت می‌خواهیم؟ مسلماً نه، لذا برای سرمایه‌گذاری و کار که در اسلام یک نوع عبادت است باید به بانک‌ها مراجعه نکنیم و سعی کنیم با سرمایه‌های کوچک آشنایان و دوستان در قالب مضاربه و سایر عقود اسلامی سرمایه به‌دست آوریم و چنان بهره‌وری پول و سرمایه را بالا ببریم که اطمینان مردم را جلب کنیم و با شریک کردن آن‌ها در سود، روز به روز پول بیش‌تر از آن‌ها بگیریم و سهم سود بیش‌تر به آن‌ها بدهیم.
برای رسیدن به این هدف باید از اسراف، ولخرجی، اتلاف منابع، قیمت اجحاف‌آمیز و امثال آن اجتناب کنیم تا گردش پول سریع و سریع‌تر شود و قدرت تولید آن بیش‌تر گردد. باید پیام قرآن مجید در مورد منع ربا و جایز شمردن داد و ستد را غیرمستقیم به مردم ابلاغ کرد. هرکس باید بیندیشد که چگونه می‌تواند خود را از آلوده شدن به ربا خلاص کند و با جمع‌آوری سرمایه لازم، مؤ‌سسه‌ای موفق داشته باشد.
در صورت امکان قدری پیرامون ورشکستگی خود در سال 1983 توضیح دهید.
O وام‌های بانکی با بهره، قدرت خلاقیت مرا از بین برده و کارم به جایی رسیده بود که هرچه را خرج می‌کردم نمی‌توانستم جایگزین نمایم. در این شرایط تصمیم گرفتم راهم را عوض کرده و صنعت بدون ربا را تجربه کنم؛ صنعتی که عاری از پرداخت بهره به بانک‌ها باشد. فلسفه جدید اقتصادی من شامل نرخ بهره در حد صفر یا سرمایه بدون بهره، کنترل خریدها، کوتاه کردن زمان تولید از مرحله تهیه مواد اولیه تا مرحله نهایی تولید کالا، و سیاست اعتباری سخت بود. باید از هر نوع سرمایه‌گذاری اضافی اجتناب می‌کردم و مواظب مخارج و هزینه‌های پرسنلی و بالاسری بودم. از این طریق توانستم 25 درصد از بدهی‌هایم را بپردازم آن هم در مدتی بسیار کوتاه. دومین تصمیمی که گرفتم مربوط می‌شد به سرمایه در گردش که آن را به حداقل رساندم. یعنی درواقع اصل دوم چرخش مقدس مدیریت صنعتی به حداقل رساندن سرمایه در گردش است. خریداران محصولات کارخانه خود را متقاعد کردم تا مواد خام و اولیه لازم را خودشان بخرند و در اختیار من قرار دهند و در مقابل این کار برای آن‌ها در قیمت فروش محصولات تخفیف ویژه قائل شدم. در این مسیر از امور زیر جداً اجتناب کردم:
-1 حفظ دارایی‌های بی‌نقش و غیرضروری
-2 حفظ ابزار و ماشین‌آلات کهنه و قراضه
-3 محصولات با ارزش افزوده پایین
-4 اتلاف و ضایعات
از همه مهم‌تر این‌که بازپرداخت‌ها و پرداخت سودها را به موقع انجام دادم و این امر سبب شد اعتمادها بیش‌تر شده پس‌اندازهای مردم به واحد اقتصادی جذب شود. همین مسئله موجب شد در واحد تولیدی، تجهیز منابع و خلاقیت نظم و انضباط حاکم شود. امروزه مدیران می‌گویند ما کار می‌کنیم و بانک‌ها سود کار ما را می‌برند و خودمان محروم از زندگی هستیم و تمام زندگی ما اضطراب و ناراحتی است ولی برعکس آن‌ها، در واحد صنعتی من، استفاده نکردن از وام بانکی سبب شده است که هم کارکنان، هم خودم و هم شرکا از آرامش خیال و زندگی خوب برخوردار باشیم.
چه توصیه‌ای برای مدیران صنایع و کارآفرینان اقتصادی دارید؟
O عنوان تز دکترای من «مدیریت مبتنی بر حسن نیت» است. براساس این تز، یک مدیر یا صاحب بنگاه اقتصادی که به علت استفاده از وام ربوی بانکی ورشکست شده است باید ابتدا تمام پول‌های خود را از بانک‌ها خارج کند بعد اتومبیل و خانه شخصی‌اش را فروخته و وام‌های بانک را بپردازد و کم‌تر بخورد، کم‌تر گردش کند، کم‌تر بپوشد و سعی کند از طریق مضاربه، نظر دوستان و آشنایان را به خود جلب کند و اطمینان آنان را به دست آورد و سود به‌دست آمده را به دقت بین سرمایه‌گذاران تقسیم کند تا روز به روز بیش‌تر توسعه پیدا کند.
امروزه صاحبان صنایع و واحدهای کوچک اقتصادی از بانک‌ها وام می‌گیرند تا بر سود خود بیفزایند ولی در واقع بر بدهی‌های خود می‌افزایند. کارآفرین‌ها امروزه به این توهم دچار شده‌اند که بدون وام بانکی نمی‌توان کار کرد در حالی که این تصور باطل است و کار آفرین را در دام بدهکاری می‌اندازد. وقتی کسی از بانک وام می‌گیرد همیشه بدهکار می‌ماند و راه نجات از این دام این است که تصمیم بگیرد استقلال خود را حفظ کند و روی پای خود بایستد، چرا که قرض گرفتن از بانک بدهکاری همیشگی و این بردگی همیشگی را سبب می‌شود. استقراض از بانک، گران‌ترین عامل در مدیریت است. علت عمده بیماری صنایع، مدیریت ناکار آمد و فاسد است. نبود دقت، نداشتن برنامه‌ریزی صحیح و عدم مدیریت درست منابع نیز از علل دیگر به حساب می‌آید.
مدیریت ربوی و آلوده به ربا، عامل عمده بیماری‌های اقتصادی در سطح خُرد و کلان است و اولین گام برای علاج بیماری اقتصادی توقف اخذ وام از سیستم بانکی است. هر کس خودش بانک است به شرط آن که خود را چنان بسازد که مورد اعتماد دیگران شود، بعد سرمایه‌های اندک آن‌ها را بگیرد و با مدیریت صحیح در امر تولید به کار اندازد. به این طریق هم اشتغال مفید می‌آفریند، هم سود زیاد به دست می‌آورد و هم سهامداران در این سود شریک می‌شوند. باید اقتصاد اسلامی را عملاً تبلیغ کرد؛ یعنی واحدهای اقتصادی به سبک اسلامی تأسیس نمود تا مردم ببینند که ایده‌های قرآنی قابل اجراست.
اسلام و توسعه اقتصادی (چهارشنبه 88/1/26 :: ساعت 4:26 عصر )
مؤلف: محمدعمر چپرا
مترجمان: محمدنقی نظرپور- سیداسحاق علوی
سال نشر: 1383
تیراژ: 1500 جلد
قیمت: 2000 تومان
کتاب اسلام و توسعه اقتصادی اثر برجسته دکتر محمد چپرا، گامی است در
راستای بازنگری و نواندیشی با این ویژگی که بر خلاف بسیاری از کتابهای
دیگر، این کتاب تنها بازگویی و روایت دردها و درماندگیها و ترسیم و
تصویر کاستیها، نابسامانیها و نارساییهای حاکم بر جامعه و اقتصاد
کشورهای مسلمان نیست؛ بلکه پژوهش و کوشش در جهت پیافکندن طرحی نو،
گشودن راه و روزنهای تازه و تجویز نسخهای برای درمان است. نویسنده با
بهرهگیری از منابع و تعالیم پربار شرع مقدس و سنت اسلامی و آرمانها و
اصول رستگاری بخش اخلاقی آن، ضمن فراهم آوردن رهیافتی تازه از مفهوم
توسعه و بسط و تعمیم آن به انگارهای فراتر از مفهوم محدود رشد اقتصادی
و ارضای خواستهها، هوسها و نیازهای مالی بشر، راهبرد جدیدی فراروی
نظریهپرداران، نخبگان و متولیان سیاسی و اقتصادی کشورها قرار میدهد.
گذشته از ویژگیهای این کتاب، اهمیت موضوع و تازهگی این مباحث در
ایران و سایر کشورهای فارسی زبان، مترجمان را بر آن داشت که ترجمه آن
به فارسی، مجالی برای طرح، بحث و نقد ایدهها و اندیشه‌هایی درباره
اسلام و توسعه اقتصادی فراهم سازند و قدمی هرچند کوچک در جهت غنابخشی
به ادبیات اقتصاد اسلامی بردارند
لیست کل یادداشت های این وبلاگ
مترجم لغتنامه لغت نامه فرهنگ لغت آن لاین آنلاین translator dicti
برندگان جایزه نوبل فیزیک در سال 2008
سال جهانی نجوم -جهان برای کشف از آن تو
کلاس آموزش ضمن خدمت زبان تخصصی فیزیک
نمونه کلید واژه های اپتیک (زبان تخصصی فیزیک دبیرستان)
ماشین چکه ای شمع
موتور الکتریکی ساده
پلاسما (فیزیک)
معمای هولمز(فیزیک)
ساختار اتم (فیزیک ،مقالات)
رشته مهندسی مواد
منشاء میدان مغناطیسی زمین
سرعتی بالاتر از سرعت نور
آلدئیدها و کتونها
مصرف شکلات شیری پس از ورزش و کار سخت
[همه عناوین(353)][عناوین آرشیوشده]
برندگان جایزه نوبل فیزیک در سال 2008
سال جهانی نجوم -جهان برای کشف از آن تو
کلاس آموزش ضمن خدمت زبان تخصصی فیزیک
نمونه کلید واژه های اپتیک (زبان تخصصی فیزیک دبیرستان)
ماشین چکه ای شمع
موتور الکتریکی ساده
پلاسما (فیزیک)
معمای هولمز(فیزیک)
ساختار اتم (فیزیک ،مقالات)
رشته مهندسی مواد
منشاء میدان مغناطیسی زمین
سرعتی بالاتر از سرعت نور
آلدئیدها و کتونها
مصرف شکلات شیری پس از ورزش و کار سخت
[همه عناوین(353)][عناوین آرشیوشده]
»» منوها
[ RSS ]
[ Atom ]
[خانه]
[درباره من]
[ارتباط با من]
[پارسی بلاگ]
بازدید امروز: 18
بازدید دیروز: 129
مجموع بازدیدها: 216024
[ Atom ]
[خانه]
[درباره من]
[ارتباط با من]
[پارسی بلاگ]
بازدید امروز: 18
بازدید دیروز: 129
مجموع بازدیدها: 216024
»» درباره خودم
»»دسته بندی یادداشت ها
»» آرشیو نوشته های قبلی
ادبیات
اقتصاد
تاریخ (ایران-اسلام)
ایرانگردی و باستان شناسی
مذهبی -الهیات و معارف اسلامی
علوم اجتماعی
حقوق و وکالت
حسابداری و مدیریت مالی
مدیریت(بازرگانی،صنعتی،دولتی،اجرایی،IT وتکنولوژی،MBA )
*****
شیمی (آلی-تجزیه-کاربردی-محض)
فیزیک (نانو- بیو – فوتونیک)
زیست شناسی(جانوری-گیاهی-بیوشیمی-میکروبیولوِ)
*****
مهندسی برق( الکترونیک- کنترل- مخابرات)
مهندسی صنایع (تولید-ایمنی- سیستم)
مهندسی کامپیوتر ( نرم افزار-سخت افزار-IT)
مهندسی عمران (ساختمان – زلزله – راه – سازه-نقشه برداری )
مهندسی مکانیک (سیالات- جامدات)
*****
پزشکی (دامپزشکی-دندان پزشکی–چشم-گوش-حلق و بینی )
ورزش و تربیت بدنی
اقتصاد
تاریخ (ایران-اسلام)
ایرانگردی و باستان شناسی
مذهبی -الهیات و معارف اسلامی
علوم اجتماعی
حقوق و وکالت
حسابداری و مدیریت مالی
مدیریت(بازرگانی،صنعتی،دولتی،اجرایی،IT وتکنولوژی،MBA )
*****
شیمی (آلی-تجزیه-کاربردی-محض)
فیزیک (نانو- بیو – فوتونیک)
زیست شناسی(جانوری-گیاهی-بیوشیمی-میکروبیولوِ)
*****
مهندسی برق( الکترونیک- کنترل- مخابرات)
مهندسی صنایع (تولید-ایمنی- سیستم)
مهندسی کامپیوتر ( نرم افزار-سخت افزار-IT)
مهندسی عمران (ساختمان – زلزله – راه – سازه-نقشه برداری )
مهندسی مکانیک (سیالات- جامدات)
*****
پزشکی (دامپزشکی-دندان پزشکی–چشم-گوش-حلق و بینی )
ورزش و تربیت بدنی
»» لوگوی خودم
»» اشتراک در وبلاک
»» دوستان من
»» لوگوی دوستان من
